پديده نفاق را نميتوان در قالب يك گروه ويژه محدود و تفسير كرد، چرا كه به اين پديده بايد به شكل يك جريان نگريست، جريانى كه همواره در مقابل حق صفآرايى كرده است و با اين وجود خود را خانه زاد حق مي‌پندارد. تمامى پيامبران الهى و جانشينان ايشان گرفتار وارونه كاران چند چهره و چند چهرگان وارونه كار عصر خود بودهاند و از جانب اين گروه و جريان مورد تهديد و آزار بسيار قرار گرفتهاند. در مجموع، استراتژى نفاق از آغاز تاكنون به صورت مستمر و يكنواخت، ستيز و مبارزه همه جانبه با حق و ياران حق بوده و مي‌باشد، گرچه تاكتيكهاى اين جريان از زمان تا زمانى ديگر و از شرايط تا شرايط ديگر، كاملا رنگ به رنگ گشته است. آن چه كه هست نفاق يك مرتبه پديد نمي‌آيد و شخصيت منافق يك باره ظهور نمي‌يابد...
